چک موردی چیست؟ نحوه اخذ آن چگونه است؟

مفهوم حقوقی چک موردی

چک در زمره پرکاربردترین اسناد تجاری می‌باشد که افراد در مراودات مالی خود به کرات از آن استفاده می‌نمایند. مضاف بر آنکه چک در زمره اسناد لازم‌الاجرا نیز می‌باشد. اسناد لازم‌الاجرا به اسنادی گفته می‌شود که برای اجرای مفاد آنها می‌توان هم به دادگاه مراجعه و اقامه دعوا نمود هم به اداره ثبت اسناد مراجعه و تقاضای اجرای آن را مطرح نمود. علی‌الاصول اسناد لازم‌الاجرا، اسناد رسمی می‌باشند اما برخی از اسناد عادی وجود دارند که مقنن آنها را در حکم لازم‌الاجرا قلمداد نموده است مانند چک. هر فردی با داشتن اهلیت قانونی می‌تواند با افتتاح حساب، دسته چک دریافت نماید. چک دارای اقسامی اعم از چک مسافرتی، چک تضمین شده، چک تایید شده، چک الکترونیکی، چک موردی و ... می‌باشد. فلذا یکی از انواع چک، چک موردی می‌باشد. مطابق با قوانین و مقررات موجود و هم‌چنین مصوبات بانک مرکزی، برای افرادی که فاقد دسته چک و دارای حساب جاری می‌باشند، امکان صدور چک موردی پیش‌بینی شده است (مستند به تبصره 2 ماده 6 قانون صدور چک). در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص چک موردی و نحوه اخذ آن پرداخته شود.

مطلب مرتبط: نحوه طرح دعوای استرداد لاشه چک

نحوه اخذ چک موردی

بانک مرکزی بخشنامه چک موردی را بر اساس تبصره 2 ماده 6 اصلاحیه قانون جدید چک به تمامی بانک‌ها ابلاغ و تاکید نموده که اجرای این مقررات از ماه مرداد سال 1400 الزامی است. هم‌چنین مطابق با تبصره 2 ماده 6 قانون صدور چک، افرادی که دارای حساب جاری بدون دسته چک باشند، می‌توانند تقاضای صدور چک موردی را نمایند. ضمن آنکه برای صدور چک موردی، نیازی به اعتبارسنجی و داشتن دسته چک نمی‌باشد. مضاف بر آنکه صدور چک موردی همانند سایر چک‌ها، می‌بایست در سامانه صیاد ثبت شود. فرد متقاضی اخذ چک موردی، در هر تقاضا حداکثر 2 فقره و در هر سال حداکثر می‌تواند 5 فقره چک موردی را دریافت نماید.

بیشتر بخوانید: در صورت مفقود شدن چک چه اقداماتی باید انجام داد؟

ویژگی‌های صدور چک موردی

۱) صدور چک موردی برای پرداخت‌های وعده‌دار می‌باشد نه پرداخت‌های بی‌وعده و فوری. فلذا برای تضمین اجرای تعهدات، نمی‌توان چک موردی صادر نمود در صورت صدور چک موردی با این شرایط، چک موردی یک سند مدنی محسوب خواهد شد.

۲) هر چند که در قانون هیچ‌گونه مانعی در خصوص انتقال چک موردی درج نشده است اما رویه بانکی کشور بدین صورت می‌باشد که چک موردی، غیرقابل انتقال است و فقط شخصی که چک در وجه او صادر گردیده است می‌تواند چک را وصول نماید. (مستنبط از ماده 9 مقررات ناظر بر اعطای چک موردی مصوب 17-12-1399)

۳) فرد متقاضی اخذ چک موردی، می‌بایست دارای حساب جاری بدون دسته چک در بانک محال‌علیه باشد.

۴) چنان‌چه جهت پرداخت چک موردی، حساب صادرکننده دارای موجودی کافی نباشد، تا زمانی که وی اقدام به پرداخت وجه چک ننماید، مشمول موارد تنبیهی مقنن در قانون صدور چک اعم از سوءاثر و ... می‌باشد و حق اختیار دسته چک یا صدور چک موردی دیگر یا هر نوع چک دیگری را نخواهد داشت. فلذا قبل از تعیین تکلیف نسبت به چک‌های موردی سابق در سامانه صیاد یا ارائه به بانک، چک موردی جدید صادر نمی‌گردد.

۵) همانند سایر چک‌ها، چک موردی نیز نمی‌تواند در وجه حامل صادر شود.

۶) سقف مبلغ مجاز سالیانه برای صدور چک موردی بر اساس شیوه‌نامه موضوع ماده ۷ دستورالعمل اجرایی ماده 6 اصلاحی قانون است. (بر اساس ماده ۷ این دستورالعمل سقف اعتبار مجاز متقاضی دسته چک اعم از اشخاص حقیقی دارای حساب جاری غیرتجاری، اشخاص حقیقی دارای حساب جاری تجاری و اشخاص حقوقی، حسب مورد با توجه به انفرادی یا مشترک بودن حساب و نیز متناسب با نتایج گزارش اعتباری و امتیاز اعتباری دریافتی از شرکت‌های اعتبارسنجی و یا گزارش رتبه‌بندی دریافتی از مؤسسات رتبه‌بندی اعتباری، توسط سامانه صیاد بر اساس شیوه‌نامه‌ای که توسط بانک مرکزی تدوین و به تصویب شورای پول و اعتبار می‌رسد، محاسبه خواهد شد. تا قبل از ابلاغ شیوه‌نامه یاد شده صرفاً رتبه اعتباری و یا امتیاز اعتباری مذکور به وی اعلام می‌گردد.)

۷) قوانین و مقررات ناظر بر چک‌های موردی، کلیه قوانین و مقرراتی است که در مورد چک‌های عادی وجود دارد. به بیانی دیگر سایر احکام چک موردی، مانند صدور اجراییه، ضمانت، مسئولیت تضامنی و ... در خصوص چک موردی نیز جاری است.

۸) برای تسویه نمودن چک موردی می‌بایست ثبت مشخصات آن و نیز ثبت عملیات تسویه در سامانه صیاد انجام گیرد. دارنده چک موردی این امکان را دارد که بتواند از طریق سامانه صیاد، آخرین وضعیت صادرکننده چک را در سه سال اخیر شامل سابقه چک برگشتی و میزان تعهدات چک‌های تسویه نشده او را استعلام نماید. در صورت پرداخت نشدن وجه چک موردی بدلیل عدم موجودی کافی و یا ... صاحب حساب یا وکیل یا نماینده امضاءکننده چک، تا زمان پرداخت وجه چک، مشمول محرومیت‌های مندرج در ذیل ماده 5 مکرر قانون جدید صدور چک و نیز محرومیت استفاده از چک جدید، می‌شود.

مطلب مرتبط: نحوه وصول چک از طریق اداره ثبت چگونه است؟

چه اشخاصی امکان اخذ چک موردی را ندارند؟

مطابق با قوانین و مقررات قانونی موجود، به افراد ذیل چک موردی تعلق نمی‌گیرد:

1. اشخاص دارای چک برگشتی که رفع سوءاثر انجام نشده است اعم از چک عادی یا چک موردی؛

2. اشخاص معسر از پرداخت محکوم‌به؛

3. افراد ورشکسته؛

4. کلیه افرادی که بموجب رای قطعی محاکم، محروم از داشتن دسته چک می‌باشند.

5. وکیل یا نماینده صادر‌کننده چک برگشتی رفع سوء‌اثر نگردیده از طرف اشخاص صاحب‌حساب

6. کلیه افرادی که حساب جاری آنان بنا به دلایلی اعم از تصمیم مراجع قضایی و یا سایر دلایل قانونی، مسدود شده باشد.