نشست قضایی: اتیان سوگند خوانده بدون درخواست خواهان

برگزار کننده
استان آذربایجان شرقی/ شهر تبریز

تاریخ برگزاری
1384/06/06

پرسش:

با توجه به ماده 197 قانون آیین دادرسی مدنی در صورتی که خواهان هیچ دلیلی بـر اثبـات دعوای خود نداشته باشد، آیا دادگاه میتواند بدون درخواست خواهان، خوانده را سوگند دهد یا خیر و در صورت لزوم درخواست اتیان سوگند از طرف خواهان و عدم درخواست نـامبرده، آیا دادگاه مکلف به صدور حکم برائت میباشد یا طریق دیگری پیش رو دارد؟

متن نظریه هیئت عالی:

چگونگی مراسم سوگند شرعی از مـاده 270 الـی 289 قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور مدنی مفصلاً بیان شده است با این توضیح در صورتی که صدور حکم منوط به سوگند باشد بـه درخواسـت متقاضی قرار اتیان سوگند صادر میشود و در قرار صادره چگونگی سوگند و شخصی کـه باید سوگند یاد کند معین میشود. در نهایـت در دعـاوی مـالی و سـایر حقـوق النـاس در صورتی که مدعی فاقد دلایل و مدارک معتبر باشد سوگند شرعی میتواند مـلاک و مسـتند صدور حکم قرار گیرد. اثبات ادعا به عهده مدعی است و مدعی باید دلایل لزوم بـرای اثبـات ادعـای خـود را اقامه کند لیکن اگر مدعی دلیلی بر صحت ادعای خود نداشته باشد میتوانـد بـه قسـم متوسل شود در این صورت بر حسب درخواست مدعی، به مدعی علیـه تکلیـف اتیـان سوگند میشود اگر مدعی علیه بر بیحق بـودن مـدعی سـوگند یـاد کنـد ادعـا سـاقط میشود ولیکن در صورتی که مدعی علیه حاضر به اتیـان سـوگند نشـود و قسـم را بـه مدعی واگذارد با سوگند مدعی ادعا ثابت است. اگر مدعی از اتیـان سـوگند خـودداری کند دعوای مدعی محکوم به رد است. در هر حال دادگاه رأساً نمیتواند اصحاب دعوا را به سوگند دعوت کند؛ مراتب قسـامه بـا تقاضای طرفین است و به حاکم چنین حقی تفویض نشده است.

نظر اتفاقی (اتفاق آرا):

            نظرهای ابرازی
نظر اول: اولاً، با توجه به تصریح مواد 270 و 283 قانون آیین دادرسی مدنی و همچنین نظرات و فتاوای مشهور فقهای امامیه و از جمله حضرت امـام خمینـی (ره) در تحریـر الوسیله دادگاه یا حاکم نمیتواند بدون درخواست خواهان، خوانـده را سـوگند دهـد و اعمال اصل برائت و قاعده «البینۀ علی المدعی و الیمین علی من انکر» که ترکیـب آنهـا در ماده 197 قید شده است نیازمند توجه به مقررات شرعی و قانونی سوگند اسـت کـه لازمه آن درخواست اصحاب دعواست. ثانیاً، با توجه به اینکه دادرسی به مرحله صـدور حکم نرسیده و با عدم درخواست اتیان سوگند از طرف خواهان و عدم سوگند خوانده،
صدور حکم اعم از محکومیت یا برائت، وجهه قانونی ندارد، بـرای ممانعـت از تضـییع حقوق اصحاب دعوا و با استعانت از اصل 167 قانون اساسی باید از منابع معتبر فقهـی و اصول حقوقی کمک گرفت و مستفاد از آنها نیز آن است که بایـد قـرار توقـف دعـوا صادر شود که با این قرار پرونده تا درخواست اتیان سوگند از طـرف خواهـان بایگـانی خواهد شد.
نظر دوم: اگرچه ماده 197 به صورت مطلق صدور حکم برائت را مقید به سوگند خوانده کرده است، با توجه به مقررات شرعی و قانونی و از جمله مواد 270 و 283 قانون آیـین دادرسی مدنی اتیان سوگند خوانده بدون درخواست خواهان امکانپذیر نیست و مـاده 4 آیین نامه نحوه اتیان سوگند نیـز بـر ایـن امـر تأکیـد کـرده اسـت. بـا وجـود ایـن، عـدم
درخواست اتیان سوگند از طرف خواهان، موجب صدور قرار توقف دعوا و معطل ماندن پرونده نخواهد بود زیرا ممکن است خواهان هیچ وقت درخواسـت سـوگند نکنـد و در این صورت با صدور قرار توقف دعوا پرونده برای همیشه بلاتکلیف خواهد ماند که این امر با نظم عمومی و حقوقی دادرسی منافات دارد. به علاوه اصل برائـت یکـی از اصـول عملیه است که بر سایر اصول حکومت دارد و در ماده 197 نیز اصل برائـت بـر سـوگند خوانده حکومت دارد و بدون درخواست خواهان نیـز دادگـاه مکلـف بـه صـدور حکـم برائت میباشد. آن چه که در مقررات فقهی راجع به قرار توقف دعوای ذکر شـده اسـت صرفاً ناظر بر دعوای قتل است که حکم خاص دارد، سـایر دعـاوی مشـمول حکـم عـام اصل برائت هستند.
        

مستندات قانونی:

* قانون آیین دادرسی مدنی

واژگان کلیدی:

اتیان سوگند اثبات دعوا حکم برائت

13 خرداد 1404 66